Nouveauté Lettres Persanes
Traduit par Foad Roustaee
vendredi 31 décembre 2021, par Collectif LP
گزیده ی شعر های احمد شاملو هفدهم ژانویه ۲۰۲۲ برگردان مدیا کاشیگر و جلال علوی نیا از سوی نشر نامه های ایرانی منتشر شد
La nouvelle parution des Lettres Persanes 17 janvier 2022
Traduit du persan par
Media Kashigar et Jalal Alavinia
Biographie complète
125 poèmes
Éditions Lettres Persanes
ISBN : 978-2-916012-23-0 Format 140 X 210 / 368 pages Prix : 30 €
Sortie : 17 janvier 2022
Commande : lettrespersanes@orange.fr
پیشگفتار ترجمه ی گزیده ی شعر های احمد شاملو شور بازافرینی
به زبان فرانسه / نشر نامه های ایرانی
برگردان به فارسی فواد روستایی
ترسیم سیمائی ازاحمد شاملو (١٣٧٩-١٣٠٤)، یکی ازبناهای باشکوه و ماندگارادبیّات معاصر ایران، با توّجه به پیچیدگیهای پرشمارِزندگی و نوشته هایش، نیازمند گردآوری تکّههای فراوان چیستانی است که آن هم برای بازسازی سیمائی راستین ازاو بسنده نیست. سالهای کودکی و نوجوانیِ او در شهرهای مختلف و با دوره هایِ تحصیلیِ نه چندان منظّمی سپری شد. دلیل این جا به جائیها حرفه نظامی پدربود که خانواده را از شهری درجنوب به شهری درشمالِ کشور میکشید. توانائی و کامیابی او درفراهمآوردن شناختی ژرف و پرگستره و درطیفی رنگارنگ مرهون استعداد، پشتکار، کوشش شخصی، و ازهمه مهم تربخت او درآشنائی و دوستی با فرهیختگان و نخبگان ادبی و هنری هم روزگار خویش است
با توجّه به فقر فرهنگیای که محیط زندگی شاملو را دربرگرفته بود، برای هیچکس و به هیچ روی این نکته درخور پیشبینی نبود که او روزی به کسوت شاعری بزرگ درآید؛ در شهرهای بزرگ و کوچک ایران یا اروپا و آمریکا هزاران نفر را برای شنیدن شعرها و سخنرانیهای خویش گردآورد؛ و در سالهای واپسین زندگیاش جایزه های فراوانی را در درون و برون ازایران به خود اختصاص دهد؛ و سرانجام نامش درفهرست نامزدان جایزهی نوبل ادبیّات جایگیرد
شاملو دربخش بزرگی از دوران زندگیاش با فقر، تنهائی، پیگرد، زندان، خانه بدوشی و بیم و هراس هم نشین بود. مشاهدهی اِعمالِ خشونتی بینظیر و باورنکردنی برضد سربازی دریک سربازخانه درشش سالگی – خشونتی که عاملان آن فرماندهان و دیگر سربازان بودند- تأثیری بر او خواهد گذاشت که تا واپسین لحظهی حیات « زیربنای فکری و روحی » ساختارِ شخصیّت او خواهد بود. تجربهای که به احتمال زیاد بیانگر مخالفت و مقاومت سرسختانهی او دربرابرهرشکلی ازسرکوب و بیعدالتی خواهد بود. می توان خشونتهای بیدلیل درمدرسه، بازداشتها و زندانیشدنهای چند باره به خاطر گرایشهای ناسیونالیستی، باورها ی سوسیالیستی و بالاخره به خاطر فعالیّتهای فرهنگی، رودرروشدن با مرگ درمراسمِ اعدامی نمایشی، اعدامِ یکی از دوستان بسیارگرامی، قتل و کشتار مبارزان سیاسی، خودکشی برخی از دوستان و درغایت امرتبعیدهای جمعی روشنفکران را ازدیگرعامل های تأثیرگذاربرشکل گیری شخصیّت او به شمارآورد. شاملو درتمامی دوران زندگی خویش شخصیّت، سَمتگیری و گرایشهای سیاسی، شعری و ادبی و بالاخره آثار خود و دیگران را بازآفرینی کرده است
باوجود این، درزندگی او رویدادها و دیدارهای نوید بخش و شاد نیز کم نبوده است : وجود و حضورِ پدربزرگی که او را با ادبیّات آشنا میکند؛ کشف یک فرهنگ واژگان دوزبانه، خواندنِ یک داستان کوتاه که جان را به وجد میآورد، و علاقه به فرهنگ و موسیقی کلاسیک غرب که تا پایان حیات برانگیزانندهی شور و شوق و آفرینش در وجود شاعر خواهند بود. مسحور از شنیدن نوایِ پیانوی دو دختر ارمنی همسایه که آثار شوپَن را مینوازند، شاعر سودای موسیقیدان شدن را در سر میپروَرانَد. از آنجا که امکان تحقّقِ چنین رؤیائی را ندارد، شعر را مرهم زخمِ خویش و جانشین موسیقی میکند. شعری که به باور برخی با موسیقی درونی خویش جای خالی موسیقی غرب را برای او پر میکند. به گفتهی خود او : " قضاوت من این است که شعر در من التیام یافتن زخمِ موسیقی است." سالهای سال سپری میشود و پس از دو ازدواج بیفرجام، دیگرباریک بانوی ارمنی به نام آیدا- زنی که او نیز دوستدار شعر و موسیقی است - بدانسان دل از او میبرد که شاعر او را تجسّم زنِ آرمانی شعرِ « رکسانا »- یکی از شعرهای بلندِ عهدِ شبابِ خویش- تلقّی میکند. شاملو چند سال پس از این برخورد، درشعرخویش به تقدیس این زنمینشیند. رویکردی که درشعر فارسی پدیدهای نادراست. این زن به دلداده، همسر، الههی الهام، دوست، همکار و پاسدارِ میراث ادبی شاملو بدل میشود.
کمی هم به خوش اقبالی او دردیدار با اهل قلم و ادب بپردازیم : مرتضی کیوان، روزنامهنگار و منتقدادبی که گرایشهای سیاسی او را درراستای آرمان سوسیالیستی سمتوسو میدهد؛ نیما یوشیج، پایهگذار شعرِ نو فارسی که الهام بخش بینش شاعرانهی تازهی او خواهد شد؛ و سرانجام فریدون رهنما، انسانی برخوردار از یک کولهبار عظیمِ فرهنگی و شناختی شگفتانگیز از شعر مدرن غرب که شاعر ما را با جان و جهان شاعران مدرن اروپائی آشنا می کند. ثمرهی این آشنائیها نشرپانزده مجموعهی شعرِ نوآورانه، متحّولشونده، غنائی و حماسی، متعّهِد، انسانباور و تقلیدناشدنی است. در ِسوتِ یک کیمیاگرِ واژه ها، همنِهِشتی سرشار از شگفتی از سه زبان متفاوت : زبانِ نثرِ کُهَن پارسی، زبانِ مردمِ کوچه و بازار و زبان ادبیّات مدرن میآفریند و با نادیده گرفتنِ قواعد شعر کلاسیک و بهره گیری از موسیقی درونیِ ذاتی زبان، جریانِ موسوم به شعر سپید را شکلمیدهد. کامیابی او دراین عرصه چنان است که بسیاری ازشاعران و منتقدان شعر، خواه هوادار و خواه مخالف، بر جایگاه او به عنوان یکی از بزرگ ترین شاعران معاصر ایران اذعان میکنند. برخی نیز او را بزرگترین شاعر پارسیگوی پس از حافظ میدانند
سه عنصر بنیادی دیگر را باید به این سیمای ترسیم شده افزود : نخست باید به بنیانگذاری و مدیریّت در حدود سی نشریه اعّم از روزنامه یا نشریههای ادواری اشاره کرد که در نوع خود استثنائی به شمار میرفتند. در وهلهی دوم باید از مجموعهی عظیم و دائرةالمعارف گونهی کتاب کوچه یادکرد. تألیف این اثرعظیم را شاعر ازعنفوان شباب و دستِ تنها آغازکرده و بعدها به یاری همسر و همراه زندگیش آیدا ادامه داد. طرحی عظیم و غولآسا که به رغمِ آن که بهایی برآن نمیتوان نهاد ناتمام مانده است. کمیها و کاستیهای چنین کارعظیمی که ناشی از نبود سازماندهیای نهادینه، شناخت و روشمندی علمی است چیزی از ارزش کاری که تا این مرحله صورت گرفته نمیکاهد. و بالاخره در وهلهی سوم باید یادآور کوششهای خستگی ناپذیری بود که شاعر در ترجمهی صدها شعر، رمان، داستان کوتاه و قصّه از شاعران و نویسندگان خارجی به عمل آورده است. ترجمههائی از زبان فرانسوی که برخی از آنها اعّم از شعر یا رمان به لطفِ شاعرانگی ترجمهها با موفقیّتی حیرتانگیز روبه رو بوده است. بهرغمِ نارسایی های موجود در ترجمهها، نارسایی هایی ناشی از تسلّطِ ناکافی بر زبان خارجی و به ویژه آزادی عملی که برای خود دربازآفرینی متن اصلی قائل میشد، نقش و سهم او درترویج بخشهای چشمگیری از ادبیّات جهانی و به ویژه ادبیّات غرب در جامعهی ایران انکارناشدنی است
یکی از طرحهای درازدامن پژوهشی او به دیوان حافظ، شاعر موردعلاقه و مطلوب او، مربوط می شد. شاعری که شاملو بر پایهی جهانبینی خویش به بازتفسیر دیوان او مینشیند. کاری جنجالبرانگیز و حتّی مورد مناقشه و امّا درعین حال درخورِ بحث و بررسی. اظهار نظری درمورد داستانی از داستانهای شاهنامهی فردوسی [ماجرای ضحّاک و کاوهی آهنگر] و به چالش کشیدن موسیقی سنّتی ایران انتقادِ شماری کثیر از نویسندگان و پژوهشگران از جمله شماری از دوستاناش را نیز علیه او برمیانگیزد، منتقدانی که اعتبار و حقانیّت سخنان او را آماج حمله قرارمیدهند
سرانجام این که در بررسی طیفِ وسیع و متنّوع امّا مهم فعالیتهای او باید به قصّهگوئی برای کودکان، برنامههای رادیوئی و تلویزیونی، ساخت چند فیلم مستند، مقالات منتشر شده درمطبوعات، سناریونویسی [برای فیلمهای فارسی] و بالاخره مشارکت فعّال در بنیانگذاری کانون نویسندگان ایران اشاره کرد. شماری نوشتههای به سرقت رفته، توقیف شده، نابود شده یا منتشر نشده از دیگر برگهای کارنامهی اوست. در این میان باید به ویژه به طرحی اشاره کرد که شاعر آرزو داشت شاهکار زندگیاش باشد امّا هیچگاه به منصّهی ظهور نرسید ؟ این نخستین کتاب به یک زبان خارجی است که طرحی جامع از زندگی احمد شاملو را برمبنای روزشمار زندگی او از آغاز تا پایان ارائه میکند. این روزشماررا بانو آیدا شاملو، همسر شاعر، فراهم آورده و استاد حمیدهی لطفی نیا به فرانسه برگردانده است. در همین جا از بانو لطفینیا به خاطر مشارکت شان در آماده سازی این کتاب سپاسگزاری میکنم. ما این زندگی نامه را با استفاده ازنوشته های فراوان دیگراز جمله اظهارنظرها و سخنان شخص شاملو، یادماندههای آیدا شاملو، دیدگاههای نویسندگان دیگر تکمیل و تدقیق کردهایم. از منابع مورد استفادهی ما در این کار به ویژه باید از دو کتاب « من بامدادم سرانجام : یادنامۀ احمد شاملو/ به خواستاری سعید پورعظیمی » و « بام بلند همچراغی : با آیدا در بارۀ شاملو/ سعید پورعظیمی » یادکنیم. گفتوگوهای منتشرنشده با آیدا شاملو و اسناد پرشمار دیگر و بالاخره سایت رسمی شاملو از دیگر منابع ما برای این تکمیل و تدقیق بوده است. منابع اطلاعات و آگاهیهای زندگینامه در سرتاسر متن ذکر شده است
بخش شعرهای ترجمه شده شامل ١٢٥ شعر از ١٣ مجموعهی شعر شاعر از « هوای تازه » تا « در آستانه » است. این شعرها را زنده یاد « مِدیا کاشیگر » (١٣٩٦-١٣٣٥)، مترجمی بزرگ و نویسندهای پراستعداد و انسانی فرهیخته، به فرانسه برگردانده و بخشی از آنها را به من سپرده بود، امّا فرصت نیافت کار را به فرجام رساند. من افزون بر ترجمههای او نیمی از این تعداد از شعرهای دیگر شاملو را خود ترجمه کردهام. در این جا لازم میدانم از « مانی کاشیگر »، فرزند و صاحب حقوقِ مترتب برآثار زند یاد « مدیا کاشیگر » به خاطر اعتماد و حُسنِ نیّتی که در ارتباط با من نشان داده است سپاسگزاری کنم. از دیگراعضای خانوادهی « کاشیگر » نیز که با انتشار این ترجمهها موافقت کردهاند سپاسگزارم. منبع اشعار فارسی کتاب « احمد شاملو، مجموعهیِ آثار، دفتریکم : شعرها » / مؤسسۀ انتشارات نگاه/ ١٣٨٨ است
این کتاب بدون پشتیبانی تام و تمامِ خانوادهام - همسر و همراه زندگی و یاور همیشگیام فرشته جامع و دخترانم « نازلی » و « سولماز » پای به عرصهی وجود نمیگذاشت. باز هم از « سولماز علوینیا » که متن کامل کتاب را بارها خوانده و از فواد روستائی به خاطر خواندنِ دقیق تمامی شعرها و دادن پیشنهادهایی مفید در بهبود و تدقیق برخی نکته ها سپاسگزاری میکنم. یاریها و مساعدتهای دوستان دیرین و سخاوتمندم شهلا و امیر رضوانی و مهدی رجبی در انتشار این اثر از اهمیّتی شایان توجّه برخوردار است. برای بیان احترام عظیم و ستایش فراوان خود برای احمد شاملو و آیدا سرکیسیان شاملو کلامی درخور نمییابم
جلال علوی نیا